Thị trường phái sinh: Phao cứu sinh hay vị đắng của "kỳ quan" lỗ kép?

Đã 6 tuần liên tiếp thị trường chứng khoán giảm điểm bất chấp kinh tế hồi phục, nền tảng cơ bản của nhiều doanh nghiệp đang tốt lên. Thua lỗ nặng, tâm lý chán nản cùng cực, nhiều nhà đầu tư đã không còn tha thiết nhìn tài khoản.

Tuy nhiên, bước sang tuần này, chứng khoán lại như "tàu lượn", hàng trăm cổ phiếu mới la liệt nằm sàn đầu tuần đã đảo chiều với hàng trăm mã xanh và bật trần.

Trong khi đó, thị trường phái sinh trở nên sôi động hơn, bình quân khối lượng giao dịch hợp đồng tương lai trong tháng 4/2022 là 202.670 hợp đồng, tăng 56,8%, giá trị giao dịch bình quân đạt 29.550 tỷ đồng, tăng 53,15% so với tháng trước. Còn các phiên trong tháng 5, thậm chí nhiều phiên có mức giao dịch 40.000 -50.000 tỷ đồng giá trị danh nghĩa. Đây được cho là hành động phòng vệ rủi ro của các nhà đầu tư khi thị trường cơ sở giảm mạnh và thực tế, đây cũng là mục tiêu ban đầu của các thành viên thị trường trong phát triển chứng khoán phái sinh tại Việt Nam.

Cũng trong thời điểm này, chứng khoán phái sinh ngày càng trở nên hấp dẫn hơn, vì thị trường cơ sở được xác định xu hướng ngắn hạn giảm và nhà đầu tư không cần quá nhiều vốn nhưng vẫn có thể thu về tỉ suất lợi nhuận cao.

Ngày 19/5, tại Talkshow Chọn danh mục lựa chọn chủ đề "Phái sinh - Cơ sở: Hiểu và hành động", các chuyên gia cùng bàn luận về các vấn đề trên.

Tăng thêm thanh khoản cho thị trường cơ sở

Chia sẻ tại Talkshow Chọn danh mục chủ đề "Phái sinh - Cơ sở: Hiểu và hành động", ông Trịnh Hoài Giang, Tổng Giám đốc CTCP Chứng khoán Tp.HCM (HSC) cho biết, đối với nhà đầu tư tổ chức hay cá nhân, tất cả thị trường chứng khoán của các nước phát triển đều có thị trường phái sinh và thị trường này đa dạng.

"Phần lớn giao dịch phái sinh của các nước phát triển là giao dịch cho những hàng hóa và công cụ phái sinh tài chính như phái sinh lãi suất. Ở Việt Nam hiện mới chỉ có phái sinh chỉ số cổ phiếu", ông Giang nói. Ông Giang thị trường chứng khoán phát triển một phần do đóng góp của thị trường phái sinh, cụ thể là hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu.

"Tôi nghĩ thị trường phái sinh đã làm tăng thêm thanh khoản cho thị trường cơ sở", ông Giang nhận định.

Với góc nhìn của một nhà đầu tư cá nhân, ông Nguyễn Xuân Hòa, người đã gắn bó với thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam lại coi thị trường phái sinh như một sản phẩm giao dịch. "Các hợp đồng phái sinh với tôi cũng như cổ phiếu bình thường để giao dịch thường xuyên. Điểm vượt trội hơn là có thể giao dịch T0 và bán khống - những tiêu chí giao dịch cổ phiếu không đáp ứng được", ông Hòa nói.

Ông Hòa cho rằng, nhiều nhà đầu tư kỳ vọng thị trường chứng khoán tương lai khi nâng hạng có thể giao dịch được như vậy, thì phái sinh hiện tại chính là môi trường lý tưởng để nhà đầu tư có thể trải nghiệm.

Tổng Giám đốc CTCP Chứng khoán HSC cho hay, phái sinh bản chất không phải tài sản, nó chỉ là một cam kết giao dịch xảy ra trong tương lai nên khi nhà đầu tư mua bán hợp đồng phái sinh không có tác động nhiều, trừ tác động tâm lý trên thị trường cơ sở. Ngược lại, mua bán trên thị trường cơ sở lại tác động ngược lại đến thị trường phái sinh.

Hiện nhiều môi giới chứng khoán tư vấn nhà đầu tư đặt lệnh short phái sinh (thị trường cơ sở giảm điểm) nhưng điều này cũng gây ra nhiều nguy cơ, đặc biệt là nhà đầu tư có thể lỗ kép ở cả thị trường cơ sở và thị trường phái sinh.

"Phao cứu sinh" khi thị trường giảm điểm

Ông Nguyễn Xuân Hòa cho biết, các nhà đầu tư tổ chức có danh mục đa dạng, danh mục này chuyển động theo thị trường chung, việc short phái sinh sẽ mang lại hiệu quả cao hơn cho danh mục. Nhưng các nhà đầu tư cá nhân chỉ có một số lượng cổ phiếu nhất định và những cổ phiếu này không phải lúc nào cũng biến động cùng với đà biến động của thị trường. Có thể thị trường giảm điểm nhưng các cổ phiếu này vẫn lên và khi thị trường tăng điểm các cổ phiếu này vẫn có thể giảm.

Đặc biệt, các nhà đầu tư tổ chức thường có đội ngũ phân tích để biết khi nào cần tăng - giảm vốn còn nhà đầu tư cá nhân thường không chọn giao dịch phái sinh. Khi thị trường giảm điểm, những nhà đầu tư này tìm đến phái sinh như một chiếc phao cứu sinh. "Do vậy, nhà đầu tư cá nhân vốn không có kinh nghiệm thì không nên short phái sinh, mà hãy để tiền phòng cho danh mục cơ sở", ông Hòa nói.

Tại các ngày đáo hạn phái sinh, chỉ số VN30 thường tăng-giảm bất thường, khó lường, ông Giang cho biết ngày đáo hạn phái sinh là ngày thứ Năm lần thứ 3 trong mỗi tháng. Đây sẽ là ngày biến động tăng hoặc giảm khá mạnh so với những ngày khác. Nó sẽ tùy thuộc vào nhiều yếu tố, như vị thế của khách hàng, nhà đầu tư lớn…

Ông Nguyễn Xuân Hòa với kinh nghiệm nhiều năm tham gia thị trường phái sinh cho biết: "Nếu như đầu kỳ của hợp đồng phái sinh, ví dụ ngay sau ngày đáo hạn mà hợp đồng mới sẽ bắt đầu vào ngày mai, phái sinh chỉ bị tác động vào kỳ vọng của nhà đầu tư vào chỉ số VN30. Nhưng đến ngày đáo hạn phái sinh, sẽ bị tác động bởi nhiều yếu tố, ví dụ như sự tác động của một số nhà đầu tư lớn để đạt được lợi nhuận kỳ vọng, thứ 2 là nhu cầu chốt lời của các nhà đầu tư đánh trend dài hạn".

"Nếu đã theo dõi thị trường phái sinh lâu năm, phiên đáo hạn thường đánh bất thường, nên nhà đầu tư dài hạn trước khi đáo hạn sẽ chốt bớt một phần vị thế để đảm bảo tính an toàn. Với những nhà đầu tư không có kinh nghiệm thì hạn chế giao dịch trong những phiên đáo hạn", ông Hòa nói.

Ông Hòa cũng chỉ ra thêm một số điều cần lưu ý trên thị trường phái sinh. Thực chất, một phiên VN-Index giảm tới 25-30 điểm, nhưng nếu tính theo hợp đồng phái sinh thì chỉ giảm khoảng 2%, trong khi đó có những cổ phiếu trên UPCoM giảm tới 15%.

Vậy làm thế nào để tồn tại trên thị trường phái sinh? Ông Hòa cho biết thị trường phái sinh đòi hỏi nhà đầu tư phải có nhiều kiến thức và kinh nghiệm, giao dịch lần đầu trên thị trường phái sinh có thể không phải là kiếm tiền mà là hiểu thị trường.

Ông Hòa khuyến nghị, giao dịch lần đầu tiên chỉ với giá trị nhỏ và hạn chế sử dụng margin. Khi bước vào thị trường, có thể tích lũy kinh nghiệm mất tới 1-2 năm. "Nhiều bạn sau một thời gian đánh phái sinh tìm tôi trợ giúp, câu đầu tiên tôi khuyên là không nên đánh phái sinh, rất ít người có thể kiên trì theo đuổi con đường tích lũy kinh nghiệm vì nó lâu dài", ông Hòa nói.

Luôn chuẩn bị cho những biến động lớn

Quay trở lại với thị trường cơ sở, trong tình hình thị trường chứng khoán thời gian vừa rồi giảm mạnh và hiện đã phục hồi 3 phiên liên tiếp, nhiều câu hỏi đặt ra liệu thị trường đã tạo đáy chưa? Tổng Giám đốc Chứng khoán HSC nhận định thị trường thời gian vừa rồi biến động lớn nhưng không chỉ trong nước mà cả ở thị trường quốc tế

Sau những biến động trong thời gian vừa qua, ông Giang cho hay nhà đầu tư luôn phải chuẩn bị cho những biến động lớn, bởi nó tạo ra cơ hội mua và bán chứ không chỉ thụ động chờ đợi thị trường.

Thứ hai, hiện chứng khoán Việt Nam đang là thị trường giá xuống, nhưng nền kinh tế lại có cơ bản vững chắc. Các cổ phiếu sản xuất, tiêu dùng, năng lượng, vật liệu… đều có nền tảng vững chắc… "Với những cổ phiếu cơ bản, chúng ta có thể xem xét giá đã tới mức hợp lý chưa để mua - bán. Hành động mua bán tốt hơn hành động hoảng loạn", ông Giang nói.

Ông Giang lưu ý nhà đầu tư phải chọn được cổ phiếu mang tính cơ bản tốt. Theo ông Giang, trong hoàn cảnh lạm phát thì ngành tiêu dùng và năng lượng vẫn có nền tảng tốt, còn những cổ phiếu tăng trưởng kỳ vọng quá cao thì rủi ro cao.

Ông Nguyễn Xuân Hòa thì cho rằng khi thị trường giảm mạnh, nhiều nhà đầu tư hoang mang nhưng đây lại là giai đoạn thị trường bộc lộ những cái hay nhất, tinh túy nhất.

"Bên cạnh những người chỉ giao dịch kiếm lời, với những nhà đầu tư muốn nghiên cứu thị trường để tích lũy kinh nghiệm thì đây là giai đoạn vàng. Nhịp giảm mạnh như vậy vài năm mới có một lần, không cơ hội lúc nào cũng có thể gặp được. Chúng ta có thể quan sát cách vận động của thị trường để tích lũy kinh nghiệm cho những đợt sóng tiếp theo", ông Hòa nói.