Chính phủ đề xuất nhiều cơ chế đặc thù cho dự án giao thông

Dự thảo nghị quyết gồm 10 điều với 5 nhóm chính sách. Theo đó, Chính phủ đề xuất “nới” tỷ lệ vốn Nhà nước tham gia dự án giao thông đường bộ theo hình thức đối tác công - tư (PPP) lên tối đa 70% tổng mức đầu tư dự án, tức tăng 20% so với quy định hiện nay. 

Theo giải thích của Chính phủ, thực tế một số dự án giao thông đường bộ có tổng mức đầu tư lớn, trong khi nhu cầu vận tải chưa cao nên cần sự tham gia vốn Nhà nước nhiều hơn để đảm bảo khả thi khi kêu gọi đầu tư theo phương thức PPP.

“Nếu áp dụng tỷ lệ vốn nhà nước tham gia dự án PPP theo quy định sẽ khó bảo đảm hiệu quả tài chính và không thể hấp dẫn các nhà đầu tư để triển khai theo phương thức PPP”, tờ trình Chính phủ nêu.

Chính phủ cũng đề xuất thẩm quyền thực hiện đầu tư cao tốc, quốc lộ qua các địa phương thuộc trách nhiệm của UBND cấp tỉnh.

Đây là chính sách “mở” hơn quy định hiện nay (địa phương không được phép là cơ quan chủ quản, dùng vốn ngân sách đầu tư dự án cao tốc, quốc lộ) để phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế của địa phương, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ngân sách. 

Với dự án giao thông đường bộ qua nhiều địa phương, Chính phủ đề nghị Thủ tướng sẽ quyết định giao một UBND cấp tỉnh làm cơ quan chủ quản thực hiện đầu tư dự án, dùng ngân sách địa phương này hỗ trợ vốn đầu tư cho địa phương khác để thực hiện dự án. 

Quy định hiện nay không cho phép 1 địa phương quyết định chủ trương đầu tư, bố trí vốn cho dự án đi qua địa bàn tỉnh khác, trong khi thực tế nhiều dự án giao thông qua nhiều địa phương, hoặc đi qua ranh giới hai địa phương bằng cầu, hầm.

Nếu mỗi địa phương đầu tư một nửa cầu/hầu sẽ không thuận lợi cho quản lý dự án, lãng phí bộ máy, thời gian, thủ tục đầu tư. Do đó, chính sách đề xuất lần này nhằm thống nhất thẩm quyền giải quyết, gỡ vướng với dự án đi qua nhiều địa phương, Chính phủ nêu.

Thêm nữa, nhiều dự án giao thông gặp khó khăn về vật liệu xây dựng trong thi công, giá vật liệu bị đẩy lên cao, đầu cơ… Vì thế Chính phủ đề nghị có cơ chế đặc thù trong khai thác mỏ khoáng sản vật liệu xây dựng thông thường.

Nếu được thông qua, chính sách này sẽ rút ngắn thời gian cấp phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng, tránh tình trạng đầu cơ, nâng giá và hạn chế tăng chi phí xây dựng công trình, Chính phủ nhận định.

Chính phủ còn đề nghị Quốc hội cho phép áp dụng một lần cơ chế đặc thù với dự án dự án từ nguồn thu tăng thêm ngân sách Trung ương 2022.

Cụ thể dự án cấp, khởi công mới trong giai đoạn 2021-2025 được bố trí vốn từ nguồn tăng thu ngân sách Trung ương 2022.

Dự án do địa phương quản lý đã có trong kế hoạch đầu tư công trung hạn (2021-2025) được điều chỉnh quyết định chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư tương ứng với số vốn ngân sách trung ương bố trí tăng thêm.

Dự án được cấp có thẩm quyền phê duyệt chủ trương đầu tư được phép giao kế hoạch từ nguồn tăng ngân sách Trung ương 2022 và vốn này phải thực hiện, giải ngân trong 3 năm (2023-2025).

Ngoài ra, vốn tăng thu ngân sách Trung ương 2022 sẽ được dùng để thanh toán chi phí giải phóng mặt bằng (bao gồm phần chậm trả) của các dự án giao thông đường bộ thuộc nhiệm vụ của ngân sách trung ương phát sinh sau khi dự án đã quyết toán.

Đánh giá kỹ tác động của các chính sách

Thẩm tra nội dung này, Ủy ban Kinh tế cho biết nhiều ý kiến tán thành đề xuất của Chính phủ, nhưng cũng có ý kiến không đồng tình, do chưa rõ hiệu quả chính sách.

Do đó, cơ quan này đề nghị Chính phủ bổ sung đánh giá kỹ, cụ thể hơn về tác động của các chính sách, làm rõ hơn tác động thu, chi ngân sách Nhà nước và nguồn lực bảo đảm thực hiện…

Đi vào chính sách cụ thể, Ủy ban Kinh tế nhất trí với đề xuất tăng tỷ lệ vốn Nhà nước tham gia dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) không quá 70% tổng mức đầu tư của dự án đề xuất thí điểm. Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra cho rằng, chính sách sẽ chưa xử lý triệt để những khó khăn của các dự án giao thông PPP hiện nay.

Bởi, thực tế triển khai thời gian qua cho thấy các dự án giao thông PPP gặp khó khăn trong huy động vốn có nguyên nhân chủ yếu là do cơ chế, chính sách của Nhà nước thiếu ổn định, thường xuyên thay đổi, nhưng chưa có cơ chế bảo vệ nhà đầu tư một cách thỏa đáng.

Mặt khác, những tồn tại, hạn chế của các dự án giao thông BOT giai đoạn trước vẫn chưa được xử lý dứt điểm; lưu lượng xe thực tế của các dự án giao thông BOT thấp hơn so với phương án tài chính đề ra, chậm điều chỉnh tăng phí sử dụng dịch vụ theo hợp đồng dự án... dẫn đến các tổ chức tín dụng, nhà đầu tư quan ngại việc tham gia đầu tư các dự án giao thông PPP.

Cơ quan thẩm tra đề xuất của Chính phủ làm rõ hơn sự cần thiết của chính sách này.

Về thẩm quyền đầu tư dự án quốc lộ, cao tốc đi qua các địa phương, theo Ủy ban Kinh tế, chính sách này đã được áp dụng cho một só dự án thuộc chương trình phục hồi kinh tế theo Nghị quyết 43.

Tuy nhiên, năng lực của các Ban quản lý điều hành dự án tại các địa phương chưa đồng bộ, có trường hợp địa phương làm tốt, có địa phương gặp khó khăn, dễ phát sinh tình trạng không hoàn thành đồng bộ, theo tiến độ của các dự án thành phần.

Để Quốc hội có thêm cơ sở xem xét, quyết định, Ủy ban Kinh tế đề nghị Chính phủ bổ sung đánh giá sơ kết triển khai chính sách này trong quá trình thực hiện Nghị quyết 43.

Tương tự cơ chế đặc thù trong khai thác mỏ khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường cũng đã được quy định tại Nghị quyết 43, nhưng triển khai ở các địa phương vẫn còn chậm, chưa đáp ứng tiến độ.

Do đó, cơ quan thẩm tra đề nghị tiếp tục nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng để có các giải pháp phù hợp hơn nữa nhằm bảo đảm tiến độ cho các dự án.

Liên quan tới cơ chế đặc thù cho dự án dùng vốn từ nguồn tăng thêm ngân sách trung ương 2022, cơ quan thẩm tra đề nghị Chính phủ rà soát lại.

Trong đó, với các dự án hiện đã có trong danh mục Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025, Chính phủ rà soát, chọn dự án cấp thiết, đáp ứng điều kiện để giao kế hoạch vốn kịp thời và chịu trách nhiệm, bảo đảm không dàn trải, thất thoát, lãng phí.

Với những dự án mới chưa có trong Kế hoạch đầu tư công trung hạn 2021-2025, Chính phủ chuẩn bị thủ tục đầu tư theo quy định về đầu tư công, Luật Ngân sách Nhà nước để trình Quốc hội xem xét, quyết định theo đúng thẩm quyền.