Chất lượng không khí và sức khỏe cộng đồng: Những cảnh báo từ Hà Nội và các tỉnh lân cận

Tình trạng chất lượng không khí ở Hà Nội đang ở mức báo động. Ảnh minh họa: Internet

Thực trạng đáng lo ngại

Theo dữ liệu từ hệ thống quan trắc môi trường quốc gia và các nền tảng theo dõi chất lượng không khí quốc tế như IQAir, trong những ngày đầu tháng 12, Hà Nội nhiều lần ghi nhận chỉ số AQI dao động trong khoảng 180 - 230, thuộc ngưỡng “xấu” đến “rất xấu” theo thang đánh giá chất lượng không khí. Trong đó, nồng độ bụi mịn PM2.5 là tác nhân gây hại trực tiếp đến hệ hô hấp, vượt xa mức khuyến nghị an toàn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Tại nhiều khu vực, người dân dễ dàng cảm nhận lớp “sương mù” trắng đục bao phủ, tầm nhìn giảm rõ rệt, không khí đặc quánh mùi khét. Không khí ô nhiễm không còn là con số trên bảng đo, mà hiện hữu rõ rệt trong từng nhịp thở hằng ngày.

Điều đáng lo ngại là ô nhiễm không khí không còn mang tính thời điểm mà có xu hướng kéo dài, diễn ra quanh năm, nhất là vào mùa Đông – Xuân ở khu vực phía Bắc. Nhiều khu dân cư, trường học, bệnh viện nằm gần trục giao thông lớn hoặc khu công nghiệp đang phải “sống chung” với bầu không khí ô nhiễm.

Theo phân tích của các chuyên gia khí tượng và môi trường, tình trạng ô nhiễm môi trường này là hệ quả tổng hợp của nhiều yếu tố: Nghịch nhiệt kéo dài, lặng gió, độ ẩm thay đổi và lượng nguồn thải lớn từ giao thông, công trình xây dựng, làng nghề cùng hoạt động đốt rác, đốt rơm rạ vùng ven.

Tác động nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng

Ô nhiễm không khí không còn là cảnh báo mang tính thời điểm mà đã trở thành nguy cơ lâu dài đối với sức khỏe cộng đồng.

Bụi mịn PM2.5 được đánh giá là tác nhân ô nhiễm không khí có ảnh hưởng tiêu cực nhất đến sức khỏe con người. Vì có kích thước nhỏ cho nên bụi PM2.5 rất nguy hiểm, có khả năng lắng đọng, thẩm thấu và đi sâu vào các phế nang trong phổi và vào máu. Do đó, bụi PM2.5 được WHO xếp vào nhóm nguy hại nhất, có thể xuyên sâu vào phổi và máu, gây các bệnh hô hấp, tim mạch và ung thư phổi.

WHO cho biết, ô nhiễm không khí là nguyên nhân gây ra khoảng 7 triệu ca tử vong sớm mỗi năm trên toàn cầu, vượt xa nhiều yếu tố nguy cơ khác. Tại Việt Nam, các thành phố lớn như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh thường xuyên ghi nhận chỉ số AQI ở mức kém hoặc xấu, khiến người dân không khỏi lo lắng. Còn tại Hà Nội năm 2025, số ca viêm phổi, hen suyễn và bệnh tim tăng 15 - 20% trong các đợt ô nhiễm không khí nặng.

Theo các chuyên gia y tế, người già và trẻ nhỏ là nhóm đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ ô nhiễm không khí. Việc tiếp xúc lâu dài với không khí ô nhiễm có thể làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh về đường hô hấp, tim mạch và ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất của trẻ.

Cô Đỗ Mai Hoa, giáo viên một trường mầm non trên địa bàn phường Thanh Xuân, thành phố Hà Nội cho biết: “Tôi thực sự lo lắng trước tình trạng ô nhiễm không khí, đặc biệt là bụi mịn gia tăng trong thời gian gần đây. Số trẻ mắc các bệnh về đường hô hấp như ho, viêm mũi, viêm họng hay viêm phế quản có xu hướng tăng rõ rệt, nhất là vào những ngày không khí ô nhiễm nặng. Nhiều cháu thường xuyên mệt mỏi, chán ăn, khó ngủ; một số cháu phải nghỉ học dài ngày để điều trị; thậm chí một số thời điểm có lớp có đến gần 1/3 các cháu phải nghỉ học do bị ốm”.

Trong các đợt ô nhiễm nặng, các khoa Hô hấp, Nhi, Tim mạch tại nhiều bệnh viện ở Hà Nội thường quá tải. Các chuyên gia y tế cho rằng, trẻ dưới 5 tuổi là nhóm chịu ảnh hưởng nặng nhất do cơ chế thở nhanh, chiều cao thấp khiến hít phải lượng bụi lớn hơn, trong khi hệ miễn dịch còn non. Với người cao tuổi, hệ tim mạch và hô hấp suy giảm theo tuổi khiến nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ tăng rõ rệt. Ngoài ra, người mắc hen, COPD hoặc suy tim cũng dễ bị khởi phát cơn cấp khi nồng độ bụi mịn tăng.

Các giải pháp bảo vệ sức khỏe cộng đồng                                                                       

Trước tình trạng ô nhiễm không khí ở thành phố Hà Nội và các tỉnh lân cận hiện nay, Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) khuyến nghị người dân sinh sống tại các địa phương nêu trên cần theo dõi thường xuyên tình hình chất lượng không khí thông qua các kênh thông tin chính thức để chủ động thực hiện biện pháp bảo vệ sức khỏe như đeo khẩu trang đạt chuẩn khi đi ra ngoài đường; hạn chế đi lại ở khu vực đông phương tiện, công trình đang thi công hay nơi đốt nhiên liệu than, củi; giữ gìn vệ sinh phòng ở và không gian sống thông thoáng, sử dụng máy lọc không khí nếu có điều kiện.

UBND thành phố Hà Nội vừa có văn bản yêu cầu Sở Nông nghiệp và Môi trường chủ trì kiểm soát các trường hợp ô nhiễm nghiêm trọng mang tính liên vùng, liên tỉnh; đồng thời phối hợp các địa phương lân cận để giám sát và cảnh báo ô nhiễm không khí. Hà Nội cũng yêu cầu kiểm tra toàn bộ khu xử lý chất thải rắn, bảo đảm vận hành không để phát tán bụi, mùi; công tác vệ sinh môi trường được tăng cường, với phun sương dập bụi, tưới nước rửa đường và thông tin cảnh báo chất lượng không khí hàng tuần trên báo chí.

Theo các chuyên gia, Việt Nam cần đầu tư mạnh vào năng lượng tái tạo, giao thông xanh và điện hóa phương tiện; hệ thống quan trắc chất lượng không khí cần tiếp tục đầu tư, mở rộng, hiện đại hóa để cung cấp thông tin minh bạch, kịp thời cho người dân; kiểm soát chặt nhà máy nhiệt điện và loại bỏ lò hơi, lò đốt than tại làng nghề, đồng thời, nâng cao hiệu quả công tác thu gom, phân loại và tái chế chất thải sinh hoạt, nhất là xử lý nghiêm tình trạng đốt rác, đốt rơm rạ ngoài trời tại nhiều địa phương.

Tình trạng ô nhiễm không khí hiện nay đã gióng lên một hồi chuông cảnh báo về chất lượng môi trường sống tại Hà Nội và các thành phố lớn. Những cảnh báo đó cho thấy, nếu không có giải pháp quyết liệt và kịp thời, ô nhiễm không khí sẽ tiếp tục ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người dân.