Không để tư duy cũ níu chân năng lượng mới

Thế nhưng, trái với kỳ vọng, sự bứt phá của năng lượng tái tạo lại đang chậm lại một cách đáng lo ngại. Những dự án điện mặt trời, điện gió từng làm nên kỳ tích trong giai đoạn 2018-2020 nay lại đứng trước nguy cơ “đắp chiếu”.

Đáng nói là sự “đắp chiếu” này không phải vì thiếu vốn hay công nghệ, mà vì chưa được gỡ bỏ những rào cản mang tính quản lý, vận hành và điều phối hạ tầng.

Tình trạng các dự án điện gió như ở Quảng Trị bị đình trệ do vướng giải phóng mặt bằng, hay hàng nghìn MW điện mặt trời chưa được ký hợp đồng mua bán, không thể hòa lưới do tắc nghẽn truyền tải, cho thấy một nghịch lý: Việt Nam không thiếu gió, không thiếu nắng, không thiếu nhà đầu tư, mà đang thiếu một tư duy điều hành theo hướng thích ứng và linh hoạt với chuyển động mới của thị trường năng lượng toàn cầu.

Chúng ta đang áp dụng những công cụ quản lý cũ để vận hành một hệ thống năng lượng mới. Năng lượng tái tạo có đặc thù là phân tán, biến động và cần tính kết nối cao, trong khi hệ thống điện quốc gia lại được thiết kế theo hướng tập trung, cứng nhắc và đơn tuyến. Cơ chế điều tiết, phân bổ, đấu nối… vẫn nặng tính thủ tục, khiến không ít doanh nghiệp đầu tư trước, nhưng mãi vẫn “xếp hàng” chờ được vận hành.

Trong khi đó, các công nghệ phụ trợ để hấp thụ năng lượng tái tạo như lưu trữ điện bằng pin, thủy điện tích năng, hay mạng lưới thông minh (smart grid) chưa được đầu tư bài bản.

Nhiều doanh nghiệp sẵn sàng tiên phong thử nghiệm mô hình mới như điện mặt trời mái nhà bán trực tiếp, nhưng chưa có hành lang pháp lý rõ ràng. Điều này không chỉ gây lãng phí nguồn lực xã hội, mà còn làm nản lòng những nhà đầu tư tư nhân, vốn là lực đẩy chủ yếu cho năng lượng xanh ở Việt Nam.

Chính sách giá điện chuyển tiếp, quy chuẩn kỹ thuật, các mô hình hợp đồng PPA minh bạch… đều là những phần việc cấp thiết. Nhưng điều quan trọng hơn là cần có một sự chuyển biến trong tư duy quản trị: Từ kiểm soát sang kiến tạo, từ chờ đợi sự an toàn tuyệt đối sang thử nghiệm có kiểm soát.

Thị trường năng lượng cần được coi là một “không gian đổi mới", nơi có thể áp dụng những cơ chế linh hoạt, thử nghiệm mô hình mới, để từ đó tạo tiền đề cho phát triển bền vững.

Đừng để tư duy cũ níu chân năng lượng mới. Không thể kỳ vọng các dự án năng lượng tái tạo phát triển hiệu quả nếu vẫn bị chi phối bởi tư duy “trên giao, dưới chờ” hay đợi quy hoạch xong mới làm.

Trong bối cảnh quốc tế đang chuyển mình mạnh mẽ vì mục tiêu giảm phát thải, nếu Việt Nam không nhanh chân, chúng ta không chỉ tụt lại về công nghệ mà còn đánh mất cơ hội tiếp cận các nguồn tài chính xanh, các chuỗi cung ứng bền vững trong tương lai.