Văn hóa dân tộc thiểu số tạo sức bật mới cho du lịch Lạng Sơn

Từ những làn điệu sli, lượn, then vang lên giữa núi rừng đến những làng văn hóa đang hồi sinh, Lạng Sơn đang tạo nên một “bản giao hưởng mới” giữa bảo tồn và phát triển, biến văn hóa dân tộc thiểu số thành động lực mạnh mẽ cho du lịch bền vững.

Khơi dậy giá trị văn hóa từ làng bản

Lạng Sơn, vùng đất biên cương hội tụ hơn 30 dân tộc anh em từ lâu đã nổi tiếng với kho tàng văn hóa phong phú. Trong đó, văn hóa Tày, Nùng, Dao, Hoa, Sán Chay… không chỉ là tài sản tinh thần vô giá mà còn là “mỏ vàng mềm” để phát triển du lịch.

Những năm gần đây, tỉnh Lạng Sơn đã xác định rõ: phát triển du lịch không thể tách rời văn hóa, đặc biệt là văn hóa dân tộc thiểu số. Từ đầu năm 2025, địa phương triển khai Dự án 6 - Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng Sơn, trong 9 tháng đầu năm, hàng loạt hoạt động được triển khai đồng bộ: mua sắm 20 bộ trang thiết bị cho nhà văn hóa thôn; hỗ trợ 4 nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú; hỗ trợ hoạt động cho 60 đội văn nghệ truyền thống; tổ chức 3 lớp truyền dạy văn hóa phi vật thể, xây dựng 3 câu lạc bộ sinh hoạt văn hóa dân gian, hỗ trợ 8 tủ sách cộng đồng. Tất cả đang từng bước đánh thức đời sống văn hóa ở cơ sở - nơi giá trị truyền thống được gìn giữ và lan tỏa tự nhiên nhất.

Nếu trước đây việc bảo tồn văn hóa ở vùng cao chủ yếu mang tính lưu giữ, thì nay, Lạng Sơn đã chuyển sang hướng tiếp cận mới: bảo tồn gắn với phát triển du lịch. Tỉnh đã đầu tư xây dựng 03 làng văn hóa truyền thống: làng đá Thạch Khuyên, xã Xuất Lễ (Cao Lộc cũ), thôn Lân Châu, xã Hữu Liên (Hữu Lũng cũ) và làng văn hóa Quỳnh Sơn, xã Bắc Quỳnh (Bắc Sơn cũ). Đây là những mô hình vừa gìn giữ không gian sinh hoạt, kiến trúc và phong tục cổ truyền, vừa phát triển thành điểm đến trải nghiệm cho du khách.

Song song đó, dự án tôn tạo Khu di tích khởi nghĩa Bắc Sơn cũng đang được gấp rút hoàn thiện. Khi hoàn thành, đây sẽ không chỉ là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống mà còn là điểm nhấn quan trọng trong tuyến du lịch văn hóa - lịch sử của tỉnh.

Cùng với hạ tầng, tỉnh đặc biệt chú trọng yếu tố con người. Việc hỗ trợ nghệ nhân, đội văn nghệ, mở lớp truyền dạy văn hóa phi vật thể không chỉ nhằm bảo tồn các giá trị “phi vật chất” như then, sli, lượn, mà còn giúp thế hệ trẻ tiếp nối mạch nguồn văn hóa của cha ông - yếu tố sống còn để phát triển du lịch bản sắc.

Điểm mới trong cách làm của Lạng Sơn là đưa người dân trở lại vị trí trung tâm của quá trình phát triển du lịch. Ở các xã Bắc Sơn, Ba Sơn hay Hữu Kiên, người Tày, Nùng đã biết làm homestay trên nền nếp nhà sàn cổ, giới thiệu ẩm thực truyền thống, tổ chức trình diễn dân ca, dân vũ, hay dẫn khách khám phá bản làng.

Khi văn hóa trở thành sinh kế, người dân không còn giữ gìn di sản chỉ vì quá khứ, mà vì tương lai của chính mình. Những đội văn nghệ truyền thống được hỗ trợ, những lớp truyền dạy được mở ra đã giúp thanh niên vùng cao có việc làm, có thu nhập, đồng thời khơi dậy niềm tự hào dân tộc.

Không chỉ dừng ở việc “đón khách”, các mô hình du lịch cộng đồng còn tạo hiệu ứng lan tỏa: du khách được trải nghiệm, người dân được hưởng lợi, bản làng thêm sinh khí. Những giá trị tưởng như đang mờ dần trong đời sống hiện đại, từ điệu then Tày, khèn Nùng, đến lễ hội Lồng Tồng, hát Sli - nay đang được khôi phục trong không gian du lịch đầy hấp dẫn.

Liên kết văn hóa, du lịch: hướng tới phát triển bền vững

Từ góc độ quản lý, Lạng Sơn đang từng bước hình thành mối liên kết chặt chẽ giữa bảo tồn và phát triển. Mỗi dự án văn hóa đều được lồng ghép mục tiêu du lịch, mỗi sản phẩm du lịch đều hướng đến khai thác yếu tố văn hóa bản địa.

Tỉnh xác định rõ ba hướng đi chính: phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn làng cổ; tổ chức tour trải nghiệm văn hóa - nông nghiệp vùng cao; và xây dựng sản phẩm du lịch đặc trưng dựa trên nghệ thuật dân gian, ẩm thực, trang phục, trò chơi dân tộc. Đây là hướng đi phù hợp với xu thế du lịch trải nghiệm hiện nay, khi du khách tìm đến sự chân thực và khác biệt thay vì hình thức.

Tuy nhiên, bên cạnh thuận lợi vẫn còn không ít thách thức: nguồn lực đầu tư còn hạn chế, hạ tầng giao thông ở nhiều điểm đến chưa đồng bộ, đội ngũ làm du lịch chuyên nghiệp chưa nhiều. Để văn hóa thực sự “nuôi” được du lịch, Lạng Sơn cần tiếp tục kết nối doanh nghiệp, đào tạo nhân lực, và phát huy vai trò của cộng đồng trong quảng bá, tổ chức sản phẩm.

Văn hóa dân tộc thiểu số không chỉ là ký ức của quá khứ, mà còn là chất liệu để Lạng Sơn vẽ nên tương lai. Khi làng văn hóa truyền thống được hồi sinh, nghệ nhân được tôn vinh, và bản làng trở thành điểm đến, thì giá trị văn hóa ấy không còn nằm trong bảo tàng, mà sống động giữa đời thường.

Với hướng đi đúng đắn từ Dự án 6, Lạng Sơn đang tạo ra một “góc nhìn mới”, nơi văn hóa không chỉ được bảo tồn mà còn được trao sứ mệnh phát triển. Mỗi nhịp trống hội, mỗi điệu sli ngân vang, mỗi nếp nhà sàn sáng đèn đón khách hôm nay đều mang trong mình niềm tin rằng: khi bản làng thức giấc, du lịch Lạng Sơn sẽ cất cánh bằng chính đôi cánh của văn hóa dân tộc mình.